WILLEN WE ECHT EEN ANGSTIGE, GEMASKERDE SAMENLEVING? Dr. Luc Vandecasteele, Gent

4 augustus 2020

Mondmaskers zijn sinds een paar weken verplicht in winkels, concertzalen, bioscopen, gebedshuizen… Sinds een week nu ook op restaurant, en in enkele steden en dorpen ook gewoon buiten op straat.Hoelang zal dit duren? Misschien tot na de winter? Of zelfs tot er een vaccin is?
Dat laatste kan echter nog een paar jaren duren. En er blijven grote vragen: zal het voldoende beschermen, en voor hoelang? Welke schadelijke effecten kan het hebben? Sommige vaccins maken de ziekte juist erger. Zijn we dus vertrokken voor een gemaskerde samenleving?
Sinds kort is daar in een provincie ook de avondklok bijgekomen. Juristen vragen zich af of dit geen flagrante schending van de grondrechten en de grondwet inhoudt (https://www.vrt.be/…/corona-het-einde-van-de-rechtsstaat/).

Krijg ik ook een boete als ik hier vragen bij stel? In vele landen, China en nu ook Hongkong op kop, is het uiten van kritische ideeën al strafbaar. Velen hebben het gevoel dat ook hier een steeds strakker net rond de burgers wordt aangehaald. Ze moeten angst ingeboezemd worden. Voor een virus, voor de medemens die besmettelijk zou kunnen zijn, voor ziekte en dood. Ze doen pijn aan het hart, de boetes bij overtreding van het maskergebod: 350€, bij recidive 3000€, en dan gevangenis. Het is als in mijn kindertijd: een almachtige Kerk die dreigt met vagevuur en bij zware zonde de hel. Wat voor een leven wordt dit: als je je gezicht niet bedekt word je zwaar gestraft! Veel mensen krijgen intussen ademhalings- en andere gezondheidsklachten door het masker zelf. Velen dragen het, omdat ze zich dan veiliger voelen en anderen hopen te beschermen. Anderen zien zichzelf en de anderen in een horrorfilm rondlopen. En beklagen zich dat ze elkaars gelaatsuitdrukking en mimiek niet meer kunnen waarnemen – een sterke beperking op het non-verbale omgaan met de ander.

Volgens Prof. Paul Verhaeghe werden “beslissingen rond corona te weinig door angst gekleurd”. Tenminste, zo citeren de media hem. Wat schrijft hij echt? Dat we nog geen angst genoeg hebben voor wat we de aarde en onszelf aandoen, met een giftige landbouw, klimaatverandering, vermindering van de biodiversiteit en de kloof tussen arm en rijk. Corona is zelf mogelijk een gevolg van hoe we met dieren omgaan. Het is een signaal dat ons nog meer angst zou moeten geven voor wat ons écht bedreigt.
Maar geen angst voor elkaar! Dat verwacht je ook niet van een psycholoog.
Het maakt mij triest als ik al die mensen en mezelf met bedekt gelaat zie rondlopen. Gezichtsbedekkende kledij werd niet zo lang geleden in ons land verboden, opdat we elkaar als vrije menselijke wezens kunnen herkennen aan ons gelaat. Nu is het verboden elkaars aangezicht te zien. Als schimmen bewegen we ons door de publieke ruimte, want er waart een onzichtbare vijand rond. We moeten “social distancing” beoefenen – juister zou zijn: “physical distancing”. Want sociale nabijheid is juist nodig in deze tijden van angst.
Waarom horen we zo eenzijdig over het virus, over de nieuwe toename van de besmettingen, over de vaccinwedloop – en zo weinig over de al bij al geringe besmettelijkheid, over het beperkte risico voor de allermeesten? En waarom wordt er zo weinig aandacht besteed aan zaken die de gezondheid bevorderen?
Zoals bekend schaden angst en stress het immuunsysteem. Toch krijgen we dagelijks angst-injecties via de media. Naast hoge leeftijd verhogen vooral diabetes en obesitas sterk de kans op een ernstig verloop van Covid-19. Dit zijn in hoge mate “beschavingsziekten”. Waarom dan niet volop aandacht en geld voor de preventie daarvan? Waarom geen serieuze taks op ongezonde voeding (sommige vetten, frisdrank, fast food, overmatig vlees…) die deze wereldwijd toenemende epidemieën veroorzaken?

Er vallen in België nog enkele doden per dag door Covid-19. En het verkeer? En alcohol? Toch voeren we geen nultolerantie in voor alcohol achter het stuur. En beperken we niet de maximumsnelheid tot 50 km/h in op alle autowegen. Hoevelen sterven er niet voortijdig door armoede, die vaak de basis is voor ongezonde voeding en levensstijl?
Waarom gaan we niet massaal nú voor een duurzame economie? Dat is veel urgenter dan dit virus – dat zeker nog opvolgers krijgt. Toch verloopt de transitie daarheen tergend langzaam. Een onevenredig deel van de publieke aandacht gaat nu naar de “oorlog” tegen dit virus, een tegenstander die we moeten verslaan en die we met vereende kracht wel klein zullen krijgen. Maar tot welke prijs? Economische ravage, toename van angst, eenzaamheid en psychische problemen, intrafamiliaal geweld; opgave van grondrechten zoals het recht op vrije vergadering en betoging; en een groeiende politiestaat. We kunnen ook kiezen voor een aanpak die zich niet kortzichtig tégen dit virus richt, maar het circuleren ervan integreert in ons samenleven zonder dat dit samenleven zelf in zijn fundamenten aangetast wordt. Want vele wetenschappers zeggen nu al dat dit virus gewoonweg niet klein te krijgen is, dat het een blijvertje is. Het kan niet de bedoeling zijn dat we onszelf het leven onmogelijk maken door allerlei verboden, opdat ons leven maar niet bedreigd zou worden door een virus.

Moeten we dan ongemaskerd de ander en onszelf aan onverantwoorde besmettingsrisico’s blootstellen? Men is als de dood dat de curve weer exponentieel zal stijgen. Dat is echter helemaal niet aangetoond. We testen nu immers ook veel meer, en natuurlijk zijn er dan meer positieve testen. Maar de betekenis daarvan is niet eenduidig, en de testen zelf zijn bijlange niet 100% betrouwbaar. Er zijn kritische virologen en andere wetenschappers die nog vragen durven stellen bij de huidige evolutie en aanpak van de pandemie – zie bv. https://www.hpdetijd.nl/auteurs/dr-carla-peeters/ of https://www.levif.be/…/on…/article-opinion-1315021.html. Zelfs het nut van mondmaskers staat wetenschappelijk niet vast – in sommige omstandigheden verhogen ze zelfs het risico op besmetting. Reden waarom ze in Nederland bijvoorbeeld slechts op welomschreven plaatsen aangeraden worden. Heerst er in België dan een andere wetenschap?
De corona-infectie kán ernstig verlopen. Ook, maar zeer zelden, bij jongere mensen. Dit moet niet genegeerd worden. Maar het kan ook het geval zijn bij andere virale aandoeningen. De mensen die echt risico lopen door corona verdienen alle bescherming. Dit kunnen we als samenleving organiseren, en vooral anders met onze ouderen omgaan. In Zweden is bewust niet gekozen voor algemene lockdown en het cultiveren van angst, maar voor groepsimmuniteit, burgerzin en eigen verantwoordelijkheid: afstand houden, handen wassen en extra voorzichtig zijn met kwetsbare personen. Mondmaskers worden er zeer beperkt gebruikt: https://www.thelocal.se/…/face-masks-coronavirus-and…. Het is een land met een traditioneel hoog vertrouwen van de burgers in de overheid en vice versa. Maar het krijgt vooral veel kritiek uit andere landen, hoewel de cijfers er een stuk gunstiger zijn dan in België. Verdragen we het gezonde verstand niet meer en klampen we ons liever vast aan een bange autoriteit? Die in een bepaalde modus zit en niet meer zelfkritisch durft achterom te kijken?

Ook wat betreft onze woonzorgcentra was het virus een signaal: tekort aan personeel en aan materiaal door besparingen in de zorg was een grote oorzaak van oversterfte. Maar de aandeelhouders van de geprivatiseerde instellingen willen hun dividend… Nu blijkt hoe misplaatst marktwerking en winstbejag zijn in de zorg.
Maar ook hier is algemene angst en opsluiting uit den boze. En mag ik als oudere ervoor kiezen dat ik gerust aan een infectie mag sterven? Er waren mooie verhalen: geef dat bed op intensieve maar aan iemand anders, ik heb een mooi leven gehad. Misschien kan dit ook als een van de opties toegevoegd worden in de negatieve wilsverklaring omtrent het levenseinde: bij dementie, onherstelbaar verlies van bewustzijn, of als ik op dat moment welbewust mijn leven als voltooid wil beschouwen, wil ik geen opname in het ziekenhuis bij een ernstige, levensbedreigende infectie. En wil ik mijn dierbaren blijven zien.

Als ex-huisarts (nu dus op “risicoleeftijd”) kan ik zeggen dat ik nooit angst heb gehad om zelf besmet te worden – anders was ik dit beroep ook nooit begonnen. Ook niet als het virus in juni in ons huis zat bij een familielid dat een paar weken kwam logeren. Kort na aankomst ziek geworden, test positief. De andere vijf gezinsleden bleven gezond en testten negatief. Deze ervaring heeft natuurlijk geen statistische waarde. Toch helpt ze extra tegen angst, en geeft ze steun om nog meer op te komen tegen het web van angst dat zich spint, en vóór wat er echt toe doet. Dat zal niet bevorderd worden door een gemaskerde samenleving waarin we elkaar als mens niet mogen zien. Wel door veel meer mensen en beroepsgroepen uit de samenleving te betrekken bij het toekomstig beleid, dat nu eenzijdig in handen is van een eng gefocuste virocratie.

Dr. Luc Vandecasteele, Gent